Cel monitoringu
Co to jest monitoring?
- Monitoring populacji biologicznych to powtarzane w określonych odstępach czasu oceny ich parametrów (np. liczebności, rozrodczości, rozmieszczenia), odnoszące się do określonego obszaru i mające na celu wykrycie zmian wartości tychże parametrów.
- W szerszym kontekście, monitoring jest procesem gromadzenia informacji o wybranych parametrach systemu biologicznego (np. ekosystemu, populacji), w różnych punktach czasu, w celu oceny aktualnego stanu tego systemu i określenia tendencji kierunkowych zmian tego stanu w czasie (trendu).
- Analiza danych monitoringowych pozwala określić zgodność stanu aktualnego ze stanem docelowym systemu lub ze stanem oczekiwanym. W szczególności monitoring ma na celu pomiar reakcji systemu na zastosowane działania związane z ochroną i zrównoważonym użytkowaniem zasobów przyrodniczych. Dlatego monitoring stanowi integralną część strategii gospodarowania zasobami biologicznymi i procesu podejmowania świadomych decyzji z zakresu zarządzania ochroną tychże zasobów.
Dlaczego monitorujemy ptaki?
- Ptaki są powszechnie uznawane za dobre wskaźniki stanu całego środowiska przyrodniczego, czy "zdrowia" ekosystemów. W szeregu państw członkowskich UE, odpowiednio dobrane indeksy liczebności ptaków traktowane są jako wskaźniki jakości życia społeczeństwa.
- Wskaźnik stanu populacji rozpowszechnionych ptaków krajobrazu rolniczego (tzw. Farmland Bird Index) jest jedną z oficjalnych miar zrównoważonego rozwoju krajów członkowskich Unii Europejskiej, w kategoriach:
- Wskaźniki strukturalne / Środowisko (Structural Indicators /Environment),
- Wskaźniki zrównoważonego rozwoju (Sustainable Development Indicators /Management of natural resources).
- Ochrona ptaków, w szczególności gatunków wskazanych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej, jest obowiązkiem prawnym państw członkowskich UE; monitoring jest częścią sprawnego systemu ochrony.
Zadania Monitoringu Ptaków Polski
Monitoring Ptaków Polski (MPP) jest elementem Państwowego Monitoringu Środowiska. Prowadzenie przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska monitoringu przyrodniczego różnorodności biologicznej i krajobrazowej, w tym sieci Natura 2000, w ramach PMŚ jest obowiązkiem wynikającym z art. 112 z ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody.
Nadrzędnym celem programu jest monitorowanie stanu populacji możliwie dużej liczby gatunków ptaków, ze szczególnym uwzględnieniem sieci obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. W ramach rozbudowanego systemu monitoringiem objęto prawie 20% powierzchni kraju, oraz około 200 unikalnych gatunków ptaków, w tym 42 gatunki z załącznika I Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (tzw. dyrektywy ptasiej). W ramach poszczególnych programów monitorowane są populacje 180 gatunków ptaków lęgowych (niemal 80% całej awifauny lęgowej Polski), 30 gatunków ptaków zimujących i 5 gatunków ptaków wędrownych. Każdy programów wykorzystuje metodykę dostosowaną do specyfiki monitorowanej grupy gatunków lub pojedynczych gatunków ptaków. Zastosowanie standardowych metod badawczych pozwala na otrzymanie powtarzalnych, reprezentatywnych wyników na temat takich parametrów populacji ptaków, jak: wskaźniki lub oceny całkowitej liczebności, wskaźniki rozpowszechnienia, ocena zasięgu występowania, krótko- i długoterminowe trendy ich zmian oraz, dla wybranych gatunków, również wskaźniki produktywności, dające istotne informacje na temat sukcesu lęgowego badanych ptaków.
Dane uzyskiwane w ramach MPP dostarczają informacji koniecznych do wypełnienia obowiązku złożenia cyklicznego raportu z wdrażania art. 12 dyrektywy ptasiej. Ostatni raport został złożony w 2019 r. i został skoordynowany przez GIOŚ. Na podstawie danych uzyskiwanych w MPP wyliczany jest również wskaźnik zmian liczebności populacji ptaków krajobrazu rolniczego (Farmland Bird Index, tzw. FBI) – wskaźnik o znaczeniu międzynarodowym, jak również wskaźnik zmian liczebności ptaków leśnych (Forest Bird Index). Ponadto, dane uzyskiwane w MPP umożliwiają wypełnienie odpowiednich części raportu do Komisji Europejskiej z wdrażania Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiającej ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (tzw. dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej) oraz znajdują zastosowanie w różnych projektach HELCOM, np. HOLAS.