Podsumowanie wyników MPP w sezonie lęgowym 2022
Programy Monitoringu Ptaków Polski realizowane w 2022 roku pozwoliły na określenie trendów liczebności dla 164 lęgowych gatunków w kraju. W przypadku 60 gatunków odnotowano trendy wzrostowe, kolejne 53 gatunki wykazywały istotne spadki liczebności, natomiast populacje 44 gatunków były stabilne. Dla pozostałych 7 gatunków uzyskane dane jak dotąd nie pozwalają na określenie trendu.
W sezonie lęgowym 2022 na terenie całej Polski przeprowadzono prace terenowe w ramach 28 programów Monitoringu Ptaków Polski. Wieloletnie serie pomiarowe pozwoliły na określenie trendów liczebności dla 164 lęgowych gatunków w kraju. Wśród nich dominowały trendy wzrostowe, które odnotowano dla 60 gatunków. Istotne spadki liczebności populacji stwierdzono u 53 gatunków. W przypadku 44 gatunków populacje były stabilne, a dla 7 gatunków uzyskane dane wciąż nie pozwalają na określenie trendu. Część programów monitoringowych jest prowadzona dopiero od kilku lat. Kontynuacja badań w kolejnych latach pozwoli na oszacowanie zmian liczebności dla 181 gatunków, a także na śledzenie zmian wybranych taksonów w różnych siedliskach lęgowych (np. miasta, góry).
Programy wielogatunkowe
Nasz najstarszy krajowy program – Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych budzi nadal duże zainteresowanie wśród obserwatorów ptaków, na co wskazuje rekordowa liczba 809 powierzchni skontrolowanych w ostatnim sezonie liczeń. Przez 23 lata realizacji programu stwierdzono trendy wzrostowe dla 47 gatunków (najsilniejsze wykazały dzięcioł zielony, pleszka, siniak, żuraw, bażant), spadkowe dla 38 gatunków (najsilniejsze spadki – rycyk, czajka, świergotek polny, przepiórka, turkawka), zaś 24 gatunki nie wykazywały kierunkowych zmian liczebności. Jednymi z bardziej rozpowszechnionych gatunków na powierzchniach MPPL były zięba i kapturka (92%), natomiast rekordzistą był grzywacz obserwowany na 95% kontrolowanych powierzchni. Również w największych polskich miastach to właśnie grzywacz, wraz z bogatką, należał do najbardziej rozpowszechnionych ptaków.
Bogatka. Fot. Łukasz Bożycki
W drugim sezonie liczeń Monitoringu Pospolitych Ptaków Miast oba gatunki były stwierdzone na wszystkich skontrolowanych powierzchniach. Inne bardzo rozpowszechnione gatunki miejskie, o frekwencji powyżej 95%, to: sroka, sierpówka i jerzyk. Z kolei w gronie najliczniejszych synurbijnych gatunków znalazły się: gołąb miejski, jerzyk, wróbel i kawka stwierdzane średnio w liczbie od 30 do 60 osobników na kontrolowaną powierzchnię. Kolejny sezon badań ptaków związanych z siedliskami podmokłymi potwierdził spadkowe trendy większości gatunków docelowych w Monitoringu Ptaków Mokradeł. Istotne spadki odnotowano w przypadku 20 gatunków (największe dla mewy siwej, rycyka, błotniaka łąkowego, czajki i słowika szarego), natomiast trend wzrostowy stwierdzono u 14 gatunków (najsilniejszy u rybitwy czarnej i słowika rdzawego). 13 gatunków wykazuje stabilne trendy liczebności m.in. bąk oraz błotniak stawowy. Potwierdzają to również badania na powierzchniach Monitoringu Flagowych Gatunków Ptaków, na których oba gatunki zachowują stabilne liczebności, podobnie jak np. łabędź niemy. Z kolei takie gatunki jak bocian biały, perkoz rdzawoszyi i gawron utrzymują wyraźne tendencje spadkowe. Gatunkiem flagowym wykazującym natomiast konsekwentny wzrost liczebności od początku trwania programu jest żuraw, zwiększający liczebność średnio 5% rocznie. Żuraw jest jednym z niewielu gatunków o północnoeuropejskim zasięgu, który w tak dynamiczny sposób rozwija krajową populację, pomimo teoretycznie niekorzystnych dla niego zmian klimatycznych. Podobny proces obserwujemy u łabędzia krzykliwego, dla którego bieżący sezon był kolejnym z rekordowym wzrostem liczebności.
Ptaki wodne
W 2022 roku badania prowadzone w ramach Monitoringu Łabędzia Krzykliwego wykazały aż 319 par lęgowych tego gatunku, co oznacza wzrost krajowej liczebności o 12% wobec poprzedniego sezonu. Silne fluktuacje wykazuje z kolei podgorzałka. Po drastycznym spadku liczebności pod koniec XX w. jej populacja w ostatnich dwóch dekadach wahała się od kilkudziesięciu do ponad 150 par. W roku 2022 w ramach Monitoringu Podgorzałki wykazano dość niską liczebność tej kaczki, wynoszącą 86 par, z których większość zasiedlała stawy w Budzie Stalowskiej, Lubelszczyznę i dolinę Baryczy. Gatunkiem blaszkodziobym o wciąż nieokreślonym trendzie liczebności jest ohar. W ciągu trzech pierwszych lat badań Monitoringu Ptaków Wybrzeża i Rzek jego liczebność wahała się pomiędzy 107 (w 2022 r.) a 115-117 parami (w latach 2020-2021). Jedynym gatunkiem kontrolowanym w tym programie, którego liczebność w każdym roku wzrastała był ostrygojad. Jego tegoroczną populację oceniono aż na 45 par. Sieweczka obrożna (201 par), czy rybitwa białoczelna (1024 pary), wykazują z roku na rok wahania liczebności, które w dużej mierze determinowane są przez wahania poziomu wody w Wiśle, rzece będącej najważniejszym obszarem ich występowania w kraju. Sytuacja hydrologiczna w polskich rzekach ma silny wpływ również na inne grupy ptaków. Rybitwy bagienne najwyższe liczebności osiągają w latach o silnych wiosennych wezbraniach i obfitujących w nadrzeczne rozlewiska. Drugi rok realizacji Monitoringu Rybitw Bagiennych należał do sezonów suchych, z małą dostępnością dogodnych warunków siedliskowych dla rybitw. Monitorowane w tym programie rybitwa białoskrzydła i czarna, jako najbardziej przywiązane do naturalnych rzek, wykazały znacznie niższe liczebności niż w poprzednim „mokrym” sezonie. Stwierdzono odpowiednio 462 i 2984 par lęgowych tych gatunków. Stabilna sytuacja wodna na stawach i zbiornikach okazała się z kolei korzystna dla rybitwy białowąsej, preferującej stanowiska tego typu. Była ona jedynym gatunkiem docelowym Monitoringu Rybitw Bagiennych, który zwiększył liczebność, a jej populację oceniono na 4490 par. Najrzadszy lęgowy w Polsce gatunek rybitwy – rybitwa czubata odniosła pierwszy od 2016 roku sukces lęgowy w Polsce. Tegoroczny Monitoring Rybitwy Czubatej wykazał jej gniazdowanie na jednym stanowisku – w Porcie Północnym w Gdańsku, gdzie stwierdzono aż 355 par. Innym gatunkiem kolonijnego mewowca, dla którego sezon 2022 okazał się bardzo korzystny, była mewa czarnogłowa. Jej gniazdowanie wykazano na 28 powierzchniach, co jest najwyższą wartością zasiedlanego areału od początku trwania Monitoringu Mewy Czarnogłowej. Również liczebność gatunku, czyli aż 94 pary, jest jedną z wyższych jakie do tej pory uzyskano. Największa kolonia liczyła w tym roku 18 gniazd i była zlokalizowana na Zb. Goczałkowickim na Śląsku.
Łąkowe siewkowe i wodniczka
Jedną z bardziej zagrożonych grup ptaków lęgowych w Polsce są typowe dla podmokłych łąk gatunki ptaków siewkowych. Wraz z drastycznym ubywaniem tego typu siedlisk zanikają również populacje zasiedlających je ptaków. Monitoring Łąkowych Siewek jest programem, którego zadaniem jest wskazanie tempa tych zmian dla kulika wielkiego, rycyka, krwawodzioba i czajki. Kulik wielki jest najdłużej monitorowanym gatunkiem z tej grupy, ale jego trend pozostaje nieokreślony. Drugi sezon liczeń pozostałych gatunków wykazał ich mniejsze liczebności niż w roku poprzednim, jednak ich trendy będą możliwe do określenia dopiero po kilku latach prowadzenia badań. Wieloletni trend spadkowy obserwuje się również u jednej z najrzadszych łąkowych siewek – dubelta. Od kilku lat Monitoring Dubelta wykazuje jednak korzystne odwrócenie tej tendencji. W roku 2022 stwierdzono aż 541 samców dubelta na 79 tokowiskach. Większa część jego populacji zasiedla obszary chronione na Podlasiu i Lubelszczyźnie. Populacja dubelta korzysta również z działań ochrony czynnej prowadzonych dla wodniczki, której większa część populacji występuje na tych samych obszarach co dubelt. W roku 2022 liczenia transektowe w ramach Monitoringu Wodniczki wykazały obecność 902 śpiewających samców gatunku na 76% skontrolowanych transektów. Dodatkowo na 16 kwadratach stwierdzono 217 samców poza głównymi ostojami. Wieloletnie trendy liczebności i rozpowszechnienia wodniczki pozostają stabilne ze względu na dobrą kondycję populacji biebrzańskiej.
Kormoran i czaple
Duży wzrost liczebności w stosunku do poprzedniego roku wykazała populacja kormorana. Prace w ramach Monitoringu Kormorana przeprowadzone we wszystkich znanych koloniach lęgowych gatunku wykazały łącznie 28 607 par, czyli aż o 15% więcej niż w roku ubiegłym. Duża część populacji (42% liczebności) znajdowała się w pasie przymorskim. Inny kolonijny gatunek, czapla siwa, wykazywał z kolei niewielkie spadki liczebności przez pierwsze trzy lata realizacji Monitoringu Czapli Siwej i Białej. Jej występowanie w 2022 roku wykazano w 176 koloniach lęgowych skupiających 11 117 par. Zarówno liczba stanowisk jak i par lęgowych spadła o 3% w stosunku do roku 2020. Odwrotną tendencję wykazuje z kolei populacja czapli białej. Bieżący sezon był trzecim z rzędu z rekordową liczebnością gatunku. Wykazano 982 pary na 11 stanowiskach skupionych wyłącznie we wschodniej części kraju. Jest to wynik aż o 29% wyższy od tego z roku 2020. Rekordowa była także tegoroczna liczebność populacji ślepowrona. W ramach prac Monitoringu Ślepowrona stwierdzono łącznie 1422 pary tej czapli, z których zdecydowana większość zasiedlała stanowiska w Dolinie Górnej Wisły.
Szponiaste i sokoły
Najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem ptaka szponiastego w Polsce był myszołów, stwierdzony na wszystkich kontrolowanych powierzchniach Monitoringu Ptaków Drapieżnych (899 stanowisk). Z kolei najmniej licznym gatunkiem była kania czarna stwierdzona na 17 stanowiskach. Od początku trwania programu obserwowany jest trend wzrostowy populacji bielika, kani rudej, błotniaka stawowego i pustułki natomiast trend spadkowy stwierdzono u jastrzębia, trzmielojada oraz bociana czarnego. Krajowe populacje myszołowa i orlika krzykliwego zachowują trend stabilny.
Bocian czarny. Fot. Łukasz Bożycki
Jeden z rzadszych krajowych ptaków drapieżnych – orlik grubodzioby gniazdował w Polsce w liczbie 19 par, jednak tylko na 8 stanowiskach Monitoringu Orlika Grubodziobego wykazano pary tworzone przez dwa osobniki tego gatunku. Pozostałe terytoria to orliki grubodziobe sparowane z orlikami krzykliwymi lub mieszańce sparowane z którymś z orlików. Oznaczenie przynależności gatunkowej większości ptaków z krajowej populacji jest od 2021 potwierdzane również badaniami genetycznymi. Od kilku lat stabilna jest krajowa populacja orła przedniego zasiedlająca w większości Karpaty. W roku 2022 stwierdzono obecność terytorialnych ptaków na 32 stanowiskach, spośród których 20 były to pary z gniazdami. Sukces lęgowy wykazany w Monitoringu Orła Przedniego wyniósł w 2022 roku 53%, a gniazda opuściło 10 młodych. Po długotrwałym spadkowym trendzie liczebności polskiej populacji rybołowa, nastąpiło w końcu odwrócenie tego trendu. W roku 2022 na powierzchniach Monitoringu Rybołowa stwierdzono aż 40 zasiedlonych rewirów. Oznacza to osiągnięcie poziomu zbliżonego do najwyższych wartości notowanych w całym okresie badań. Uzyskany sukces lęgowy wyniósł ok. 64% i był raczej przeciętny, natomiast wzrostowa produktywność gatunku może być pozytywnym prognostykiem kontynuacji wzrostowych trendów populacji. Sukces lęgowy nadmorskiej populacji bielika, badany w ramach Monitoringu Produktywności Bielika, wykazuje umiarkowany wzrost w ostatnich kilku latach, natomiast produktywność (średnia liczba młodych) przeliczona na parę z sukcesem wykazuje spadek.
Sowy
Dane Monitoringu Lęgowych Sów Leśnych uzyskane w latach 2010-2022 wskazują na umiarkowany wzrost populacji uszatki, puszczyka i puszczyka uralskiego oraz stabilną liczebność włochatki. Nie udało się określić trendu dla sóweczki, choć z roku na rok odnotowuje się coraz wyższe wartości wskaźnika jej liczebności oraz dla puchacza, którego rzadko stwierdza się na powierzchniach MLSL. Puszczyk mszarny, pomimo silnych fluktuacji liczebności, wykazuje wzrost liczebności od początku monitorowania jego krajowej populacji. W roku 2022 na powierzchniach Monitoringu Puszczyka Mszarnego stwierdzono 10 par gatunku, z czego 7 przystąpiło do lęgów. Sukces lęgowy odnotowano w 4 gniazdach (57%). Od roku 2020 prowadzony jest również Monitoring Sów Krajobrazu Rolniczego. Po trzech latach jego realizacji wykazano spadek zarówno rozpowszechnienia jak i liczebności obu najważniejszych gatunków – pójdźki i płomykówki. Populacje uszatki i puszczyka stwierdzone na powierzchniach MSKR wykazują raczej stabilne tendencje.
Puszczyk mszarny. Fot. Łukasz Bożycki
Ptaki gór oraz rzadkie dzięcioły
W drugim roku badań Monitoringu Ptaków Gór, który prowadzony jest na obszarach ponad górną granicą lasu w Karpatach i Sudetach, najliczniejszym gatunkiem był siwerniak obecny na 83% powierzchni, natomiast drugi gatunek docelowy, płochacz halny stwierdzony był na 30% powierzchni. Znaczne rozpowszechnienie osiągnął też świergotek łąkowy (53% powierzchni), czeczotka brązowa (51% powierzchni) i drozd obrożny (43% powierzchni). Stwierdzono tylko 2 osobniki „podróżniczka rdzawogardłego” (4% powierzchni), wszystkie na powierzchniach karkonoskich. Łącznie w MPG w sezonie lęgowym 2022 odnotowano 63 gatunki ptaków. Polskie góry stanowią również ważną ostoję dużej części krajowej populacji dzięcioła trójpalczastego i białogrzbietego. Dane uzyskane w 2022 roku w ramach Monitoringu Rzadkich Dzięciołów potwierdzają umiarkowany wzrost liczebności oraz stabilną wartość rozpowszechnienia obu gatunków w skali całego kraju.
Kraskowe
W trzecim sezonie realizacji Monitoringu Żołny potwierdzono jej występowanie we wszystkich regionach kraju na 204 powierzchniach, a uzyskana liczebność 1724 była nieco wyższa od tej wykazanej w poprzednim sezonie. Żołna jest więc gatunkiem bardzo dynamicznie zwiększającym areał i liczebność w naszym kraju. Zupełnie odwrotne tendencje obserwuje się u innego gatunku z tego samego rzędu – kraski. Tegoroczne prace Monitoringu Kraski potwierdziły katastrofalną sytuację gatunku w kraju. Wykazano jedynie 9 par na Równinie Kurpiowskiej oraz 1 parę na Podkarpaciu. Łączna liczba par lęgowych tego gatunku jest najniższą uzyskaną dotąd liczebnością.
Bardziej szczegółowe wyniki z poszczególnych programów MPP dostępne są w zakładce „Podsumowanie sezonów”, a także w Portalu Mapowym MPP.