Rybitwa czubata znów z sukcesem lęgowym
Rybitwa czubata Thalasseus sandvicensis jest gatunkiem ściśle związanym z siedliskami morskimi, a większość europejskiej populacji gniazduje zwykle w dużych koloniach nadmorskich. Jako że znajduje się ona w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej UE, a także jest wymieniana w ramach innych międzynarodowych konwencji, w tym w Konwencji Helsińskiej HELCOM, większość kolonii lęgowych w Europie monitorowanych jest co roku.
W Polsce wszystkie lęgi gatunku kontrolowane są w ramach trwającego od roku 2015 Monitoringu Rybitwy Czubatej (MRC). Zasadniczym celem programu jest określenie wielkości krajowej populacji lęgowej. W jego ramach rejestruje się liczbę gniazd w terminie gwarantującym wynik zbliżony do maksymalnego. Przed rozpoczęciem monitoringu dane o gniazdowaniu rybitwy czubatej w Polsce zbierane były najpierw przez Stację Ornitologiczną MiIZ PAN, a od 1991 roku przez Komisję Faunistyczną Sekcji Ornitologicznej PTZool., w tym drugim przypadku – szczególnie przy wsparciu terenowym członków Grupy Badawczej Ptaków Wodnych KULING (GBPW KULING). Zatem wiedza o gniazdowaniu tych ptaków na przestrzeni lat jest kompletna.
Pierwsze informacje o lęgach rybitw czubatych na obszarze dzisiejszej Polski pochodzą z lat 1929 i 1932–1936. Wówczas w okolicach Gdańska, w ujściu Wisły Śmiałej, gnieździło się do 3 par. Kilka dekad później, w roku 1972, zaobserwowano nieudaną próbę lęgu 3 par nad jeziorem Gardno na Wybrzeżu Słowińskim. W latach 1977–1986 kolonia rybitw czubatych istniała po zachodniej stronie ujścia przekopu Wisły. Po dwóch latach przerwy, w roku 1989, rybitwy czubate ponownie zagnieździły się w tym miejscu. W 1991 roku obserwowano tam 24 pary lęgowe, ale w latach 1992–2005 ponownie nastąpiła przerwa w podejmowaniu lęgów przez ten gatunek na obszarze Polski.
Rybitwa czubata na gnieździe. Fot. Adam Janczyszyn
W 2006 roku gniazdujące rybitwy zaobserwowano w porcie w Gdyni. Kolonia ta liczyła 140 gniazd i była zlokalizowana na falochronie. Lęgi zakończyły się sukcesem, ale w kolejnym sezonie, poprzez remont falochronu, rybitwy czubate nie podjęły lęgów w gdyńskim porcie. Stan ten utrzymuje się do dziś, mimo zapewnienia kompensacji i przygotowania miejsca na lęgi dla tego gatunku. Niemniej, w roku 2007 kolonię gatunku stwierdzono w ujściu przekopu Wisły na terenie rezerwatu Mewia Łacha. Do roku 2013 liczba gniazd rybitw czubatych w tym miejscu wahała się od 100 do 570.
W tym okresie lęgi rybitw kilkukrotnie ulegały całkowitym stratom. W roku 2010 gniazda zostały zniszczone przez falę powodziową na Wiśle. Duża część wyspy po wschodniej stronie została wówczas rozmyta i ptaki podjęły próbę gniazdowania w innym miejscu, ale w krótkim czasie wszystkie gniazda zostały splądrowane przez drapieżniki. W latach 2011–2013 lęgi niszczyły silne wezbrania wód Zatoki Gdańskiej: w roku 2011 doszło do całkowitego zniszczenia kolonii, w roku 2012 fale rozmyły tylko fragment wyspy i część piskląt ocalała, a w roku 2013, po całkowitym zniszczeniu kolonii, rybitwy przeniosły się na inną stronę tej samej wyspy, gdzie gniazdowały z sukcesem.
W sezonie lęgowym 2014 w rezerwacie gniazdowało 630 par, a w 2015 – 493 pary – choć lęgi te zostały całkowicie zniszczone przez lądowe drapieżniki. Rok później stwierdzono gniazdowanie przynajmniej 770 par, co było wartością rekordową w całej historii gniazdowania gatunku na obszarze Polski. Część piskląt zginęła w tamtym sezonie w wyniku gwałtownych zjawisk pogodowych, ale 460 ptaków uzyskało lotność.
W roku 2017 rybitwy ponownie podjęły lęgi w rezerwacie Mewia Łacha, jednak niemożliwe było określenie ich całkowitej liczby, ponieważ wszystkie gniazda plądrowane były na bieżąco przez drapieżniki. Podlegając silnej presji ze strony ssaków, część par zajęło mniej optymalne siedlisko na pirsie Portu Północnego w Gdańsku. Niemniej i w tym przypadku wszystkie lęgi zakończyły się niepowodzeniem. W roku 2018 ptaki nie podjęły prób lęgów w gdańskim porcie, a ponad 200 par gniazdujących w rezerwacie Mewia Łacha straciło lęgi w wyniku sztormów i drapieżnictwa. W kolejnym, 2019 roku, część osobników ponownie próbowało, z niepowodzeniem, gniazdować w Porcie Północnym w Gdańsku. Z kolei ptaki lęgowe na obszarze Mewiej Łachy, około 125 par, utraciło lęgi wskutek sztormu. W roku 2020 zaledwie dwie pary przystąpiły do gniazdowania w ujściu przekopu Wisły, obie próby zakończyły się stratą. Były to, jak dotąd, ostatnie lęgi w tym miejscu.
Od roku 2021 do 2023 rybitwy czubate gniazdowały tylko na obszarze Portu Północnego w Gdańsku. W roku 2021 do lęgów przystąpiło 77 par, ale wszystkie zostały splądrowane przez lisa. Dopiero rok 2022 przyniósł pierwsze od roku 2016 udane lęgi rybitw czubatych w kraju.
W roku 2022, dzięki wspólnym staraniom Urzędu Morskiego w Gdyni, Zarządu Morskiego Portu Gdańsk i GBPW KULING, w porcie zostało oddane do użytku nowe miejsce przeznaczone jako miejsce lęgowe ptaków – tzw. „Ptasia Wyspa” na wyspowym falochronie wschodnim. Od połowy kwietnia rybitwy czubate i rzeczne były w tym miejscu intensywnie wabione, przy użyciu głosów i „bałwanków” – drewnianych figur imitujących żywe ptaki. Jednocześnie, za zgodą RDOŚ w Gdańsku, ptaki były płoszone w poprzednim miejscu lęgowym na pirsie. Wszystkie te działania zakończyły się sukcesem. W nowym miejscu lęgi podjęło przynajmniej 355 par rybitw czubatych, a niespełna 300 piskląt uzyskało zdolność do lotu. Znaleziono 9 martwych dorosłych ptaków, a u części z nich stwierdzono obecność zjadliwej grypy ptasiej, jednak choroba nie rozprzestrzeniała się wśród osobników tego gatunku i nie odnotowano zwiększonej śmiertelności piskląt.
Kolonia rybitw czubatych w Porcie Północnym w Gdańsku w roku 2023 ponownie znajdowała się na tzw. „Ptasiej Wyspie”. Ptaki bez wahania zajęły miejsce udanych w poprzednim sezonie lęgów i w szczytowym momencie stwierdzono przynajmniej 450 par rybitw czubatych. Sezon zakończył się sukcesem i około 275 piskląt uzyskało zdolność do lotu. Jednocześnie znaleziono 35 martwych dorosłych ptaków, padłych najprawdopodobniej na obecną w kolonii ptasią grypę. Zatem podobnie jak w poprzednim roku wirus ten nie zaatakował masowo gatunku.
Fragment kolonii rybitw czubatych na "Ptasiej Wyspie" w Porcie Północnym w Gdańsku. Fot. Adam Janczyszyn
„Ptasia Wyspa” to osłonięte siedlisko o powierzchni blisko 2 000 m2 z piaszczystym i żwirowym podłożem. Miejsce to znajduje się ok. 2 km od brzegu, jest zatem bezpieczne (poprzez utrudniony dostęp dla drapieżników naziemnych) i dobrze imituje naturalne warunki gniazdowania rybitw czubatych na Bałtyku. Projekt „Ptasiej Wyspy” powstał w ramach realizowanej przez Urząd Morski w Gdyni rozbudowy i modernizacji gdańskiego portu. Dzięki podjętym działaniom pod nadzorem ornitologów z GBPW KULING miejsce to może stać się stabilnym lęgowiskiem dla rybitwy czubatej, a także dla rybitw rzecznych i śmieszek. Biorąc pod uwagę historię gniazdowania omawianego gatunku w kraju i wiele sezonów zakończonych stratami, „Ptasia Wyspa” daje nadzieję na odbudowę jego populacji.
Źródła:
Bzoma S., Janczyszyn A., Kośmicki A., Trzeciak H. 2023. Sprawozdanie z usługi pn. Monitoringi poinwestycyjne zadania „Modernizacja układu falochronów osłonowych w Porcie Północnym w Gdańsku” – Monitoring ornitologiczny w sezonie lęgowym 2023. Grupa Badawcza Ptaków Wodnych KULING, Gdańsk.
Meissner W., Bzoma S., Zięcik P., Wybraniec M. 2014. Gniazdowanie rybitwy czubatej Sterna sandvicensis w Polsce w latach 2006–2013. Ornis Pol. 55: 96–104.
Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP „pro Natura”, Wrocław.